ફોટોગ્રાફી: ઝારા તસવીર સે તું 
 

ઉત્તરખંડમાં થયેલા જળપ્રલયની તસવીર જોતા જ દિલ કંપી ઉઠે અને એક પ્રશ્ન થાય કે ફોટામાં આવું હશે તો વાસ્તવિકતા કેવી હશે? સર્વત્ર કાટમાળ, સ્થળ ત્યાં જળ, અને સલીલની શક્તિથી બદલી ગયેલું ચિત્ર, એક વિડીયો કે તસવીર સ્વરૂપે અપણા સુધી પોહ્ચ્યું. અઢળક ફોટા, જુદા જુદા સ્થળોનીં સમય સાથે બદલતી સ્થિતિ અને રાહતકાર્યની ગતિની વાત ફોટા દ્વારા સમજાતી ગઈ. આવી પરિસ્થિતિ થાય ત્યારે કેમેરામેને જીવના જોખમે સાહસ કરવું પડે પોતાની જાત સાથે લાખો રૂપિયાનો દાગીનો (કેમેરો) ડેમેજ ન થાય તેની પણ તકેદારી રાખવી પડે. પુરહોનારત, ભૂકંપ અને વાવાઝોડાની તસ્વીરો સમયાંતરે અપના સુધી પોહચતી રહે છે. પરંતુ, રોજબરોજના વ્યવહારમાં અને બદલતી મોસમ સાથે બનતી જતી ઘટનાઓના ફોટામાં ક્યારેક હટકે કહી શકાય આવું ચિત્ર પ્રકાશિત થાય છે. જેમ કે, વર્ષાઋતુમાં કળા કરતો મોર, શહેરમાં કોન્ક્રીટના જંગલ પર ઘેરાતા વાદળો, જંગલ વિસ્તારમાંથી પસાર થતી ટ્રેન, નદી કે તળાવમાં ધુબાકા મારવા પડેલા છોકરાઓ આ તમામ ચિત્રો આપણે ડે મોડમાં જોયા જ હશે. આ ઉપરાંત દરિયા કિનારે ફરવા ગયા હોય કે કોઈ હિલ સ્ટેશને સનસેટનો ફોટો સૌ કોઈ એ પોતાના મોબાઈલ કે કેમેરામાં લીધો જ હશે. આ સાથે સ્વજનને હાથ નીચે રખાવીને એક વાર બધા એ ફોટો પડાવ્યો જ હશે. આ પછી મુસાફરીમાં રાત્રે નીકળ્યા હોય અને સૂર્યોદય થાય ત્યારે બસ ટ્રેન કે પોતાની ગાડીમાંથી સનરાઈઝનો સીન ઝીલવાની કોશિશ સૌએ કરી હશે અને સફળતા પણ મેળવી હશે. 

ફોટોગ્રાફી એટલે લાઇવ જતી વસ્તુને એક ક્ષણ માટે સ્ટીલ કરવા નો પ્રયત્ન, આવનારા સમયમાં વીતેલી ક્ષણોને યાદ રાખવા ઝેલેલું દ્રશ્ય, આજના સંદર્ભે કોઈ માહિતી કે સાઈનબોર્ડને લખવાની અવેજીમાં કરેલી ક્લિક, પ્રસંગોની ટાઈમલાઈન અને ફોટો પાડનારની કંઈક હટકે નજરનો નમુનો. ફોટોગ્રાફીનું નામ સાંભળતા છેલ્લે પડેલા ફોટા કે પ્રસંગની વાત તાજી થાય જાય ફોટોગ્રાફીનો ઈતિહાસ ઘણો જુનો અને રસપ્રદ છે. કેમેરા ટેકનોલોજીના ક્ષેત્રે ઈતિહાસની દિશામાં વિહંગાવલોકન કરીએ ત્યારે આરબ વ્યક્તિનું નામ પ્રથમ હરોળમાં આવે આ માણસ એટલે અલ્હાઝેન આ વ્યક્તિએ સૌ પ્રથમ કેમેરાનું સર્જન કર્યું જેને કેમેરા ઓબ્સ્ક્યુંરા પણ કેહવામાં આવે છે. અત્યંત લો રિઝોલ્યુશનવાળો આ કેમેરો આજની અતિ આધુનિક ટેકનોલોજીનું પ્રથમ પગથીયું હતું. કેમેરાના ઈતિહાસમાં અન્ય કેટલાક નામ પણ સંકળાયેલા છે. જેને પોતાની જરૂરિયાત પ્રમાણે આ કેમેરા સિસ્ટમમાં ફેરફાર કર્યા. જેમ સંશોધક કરતા અમલમાં મુકનારનું પ્રદાન નોધનીય હોય છે .એમ પ્રથમ ફોટો 1827ની સાલમાં જોસેફ નાઈસફોર દ્વારા ખેચવામાં આવ્યો હતો અને કેમેરો હતો ઓબ્સ્ક્યુંરા. 

આ ક્ષેત્રએ ગોકળગાયની ગતિએ પ્રગતિ કરી અને નેગેટીવ ઈમેજ પ્રોસેસિંગનું શરૂઆત થઇ. આ સાથે રોલ યુગના મંગલાચરણ થયા કેમેરા ડિવાઈસ બદલાતા ગયા. પણ રોલનું સ્થાન અચલ રહ્યું. પરંતુ, મેમરીકાર્ડ અને ચીપ ટેકનોલોજીનું આગમન થતા રોલના નાના ટુકડાએ વિદાય લીધી લેન્સના મંડાણથી ફોટોગ્રાફીમાં ક્રીએટીવીટીનું મંડાણ થયું. એક આંખ બંધ કરીને પાડવા પડતા ફોટામાં સર્જનાત્મકતા લાવવી એક કપરું કામ હતું. આ ઉપરાંત ફોટા ફેઈલ થવાની સંભાવના હતી અને કેમેરા બેકસ્ક્રિન જેવી કોઈ સવલત ન હતી. જે રીતે લેન્સના અંદરના કાચ ગોઠવાયેલા હોય તે રીતે ફોટા પડતા. આજના ઝૂમ લેન્સનો ઉપયોગ ટેલીસ્કોપમાં થતો 1834ના સમયગાળામાં ઝૂમ લેન્સે કેમેરાબોડી સાથે હાથ મિલાવ્યા અને કાયમ માટે મોબાઈલમાં સીમ કાર્ડની માફક જોડાય ગયા. આ લેન્સનો સૌ પ્રથમ ઉપયોગ કરનાર રાષ્ટ્ર હતું અમેરિકા. ત્યાર બાદ ફોકસ કરતા કેમેરાની શરૂઆત થઇ બ્લેક એન્ડ વાઈટ ફોટામાંથી કલર ફોટાની ટેકનોલોજી વિકસી. ટેકનોલોજી મોંઘી બનતા આ ફોટોગ્રાફીના ધંધામાં આવી આજે ડિઝાઈનીંગ ઘરે ઘરે વસી ગયું છે. તેનો શ્રેય ફોટો માટેના સોફ્ટવેરને જાય છે. આજે કોઈ ફોટો લેબ પર આધાર રાખવો પડતો નથી. આજે લેન્સ આધારિત ફોટોગ્રાફી બની છે અને ફોટો ફેઈલ જવાની બીક રહી નથી.

     

ફોટોપ્રિન્ટ માટે મુખ્ય ત્રણ પ્રકારના કાગળનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. જેમાં મેટ, ગ્લોસી અને મેટાલિકનો સમવેશ થાય છે. મેટ કાગળ આવું આવે છે. જેમાં કોઈ ફિંગર પ્રિન્ટ પડતા નથી.  ગ્લોસીમાં ફિંગર પ્રિન્ટ આવે છે અને મેટાલિક સૌથી મોંઘો કાગળ છે. જેમાં 100% કલરની  આવે છે વાઈલ્ડ લાઈફના ફોટામાં પશુ કે પંખીની ચોક્કસ મુવમેન્ટ માટે ખુબ રાહ જોવી પડે છે. આજે બધું કેમેરા ઓરિયેન્ટેડ થઇ ગયું છે એટલે હવે આર્ટનું તત્વ શોધવું પડે છે. કારણ કે આજે કેમરાનો ઓટો મોડ મોટાભાગની વસ્તુ સેટ કરી આપે છે. આજે કેમેરા જ  આવે છે જેમાં  એક ક્લિક પર 20 થી 30 ફોટા એક સાથે પડી જાય છે. કોઈ નેચર ફોટો પડવો હોય તો ચોક્કસ ટાઈમિંગ જરૂરી છે. કેમેરા સસ્તા બોડી નબળી અને વધુ ડેલીકેટ બનતી ગઈ. આજે વરસાદના ફોટા પાડવા સૌથી વધુ રિસ્કી બન્યા છે. તેમ  પણ આજે ફોટાનું વૈવિધ્ય થયું નથી. વિશ્વના કેટલાક શ્રેષ્ઠ ફોટાની ઝલક માટે ગુગલમાં ઈમેજ ક્લિક કરી સર્ચ બોક્ષમાં બેસ્ટ ઈમેજ ઓફ વલ્ડ ટાઈપ કરો અને ફોટનો આનંદ માણો.    

   

બસ યાદે રેહ જતી હૈ

સમયનો સ્વભાવ સરવાનો છે અને પરિસ્થિતિઓને બદલવાનો છે 15 જુલાઈ એ 163 વર્ષ જૂની તાર સેવા વિદાય લેશે.એક ઈતિહાસ બની જશે. આમ તો સમયની સાથે ઘણી બધી ટેકનોલોજી આઉટ ઓફ સર્વિસ બની જાય છે. જે ક્યારે આવી હતી તેનો ખ્યાલ હોતો નથી. પણ એક અસર આપણી પર રહેલી હોય છે. શરૂઆતમાં જયારે ટેલીફોન આવ્યા ત્યારે દરેક અંક પર એક ગોળ ચક્કર હતું જેના થકી નંબર ડાઈલ થતો. તારનો  આવિષ્કાર હાલમાં અંતિમ તબ્બકામાં છે આજના ઈ મેઈલ યુગમાં તારની વાત થોડી જૂની લાગે પણ માત્ર તાર જ નહિ પણ આવી વસ્તુઓની પેલે પારની વાતો વાગોળીએ. જે એક સમયે વ્યવહાર સાથે જોડાયેલી હતી

ઓડિયો કેસેટ

 

ઈ સ 1935 પછીના દાઈકા બાદ જે કોઈ ફિલ્મો આવી તે મોટાભાગની ફિલ્મોના ગીત ઓડીઓ કેસેટમાં રેકોર્ડ થતા. આ કેસેટ 45 કે 90 મિનીટની હતી અને એ તેમજ બે એમ બે બાજુ વાગતી. એમા પણ જો કોઈ મનપસંદ ગીત ફરી વગાડવું હોય તો રીવાઈન્ડ થાય તેની રાહ જોવી પડતી. અને કોઈ ગીત સ્કીપ કરવું હોય તો આજના રીમોટની માફક નેક્સ્ટ બટનની સગવડ ન હતી. ગમતા ગીતનું કોઈ સારા એમ્પલીફાયરમાં રેકોર્ડીંગ કરાવવું પડતું. કેસેટનો આવિષ્કાર ફિલિપ્સ કંપનીને આભારી છે. મેગ્નેટિક ટેપ ધરાવતી કેસેટ પર ગીત સંગીત અને કોઈ કથા રેકોર્ડ કરવામાં આવતી. આ કેસેટ માટેના વોક મેન પણ બજારમાં ઉપલબ્ધ હતા. સી ડીના આગમન બાદ કેસેટના યુગનો અંત આવ્યો અને ટ્રેક પર ગીત પ્લે થવા લાગ્યા. આજે સી ડી વોક મેનની જગ્યાએ આઈ પોડે સૌના હાથમાં રહીને ઈયર ફોન મારફતે કાનમાં નાદ કરે છે.

પેજર

 

આજના એસ એમ એસ માટે એક સમયે એક આખું અલગ સાધન હતું. જેમાંથી ટેક્સ્ટ મેસેજ આવતા અને જતા. 1950 માં સૌ પ્રથમ પેજર લોન્ચ થયું હતું અને જે રીતે કોઈ કન્યા કેડે કંદોરો પેરે તેમ પુરુષો પોતાના પટ્ટા પર પેજર પોરવતા. સૌ પ્રથમ મોટોરોલા કંપનીએ પેજરને બજારમાં મુક્યું આ એક લો પાવર ટ્રાન્સમીશન હતું. આ પેજરમાં પણ ઘણા પ્રકારો હતા ટુ વે પેજર, ન્યુમેરિક પેડ પેજર, આલ્ફા ન્યુમેરિક, પેજર જે પ્રમાણે તેના નામ હતા તે પ્રમાણે તે કામ કરતા. મોબાઈલ આવતા આ સાધને વિદાય લીધી. પણ એક વાત નોટ કરવી પડે કે સૌ પ્રથમ પેજર બનાવનાર અને મોબાઈલ બનાવનાર કંપની એટલે મોટોરોલા.
બીજું અસરકારક પાસું કે આ પેજર ટ્રેક થઇ શકે તેમ ન હતા. એટલે આજના વોટ્સ એપની જેમ કયો સંદેશો  ક્યાંથી આવ્યો છે અને તેનો સર્જક કોણ છે એ જાણવું એ રણમાં સોય શોધવા સમાન હતું. સંદેશાઓનું લોકેશન જાણી શકાતું ન હતું. એક ગેરફાયદો એ પણ હતો કે જે સંદેશો કોઈ અન્ય પેજરને મોકલવામાં આવતો એ દરેક ટ્રાન્સમીશન પરથી ટ્રાન્સમીટ થતો. બહુ ઓછા સમયમાં આ પેજરનો સુર્યાસ્ત આપણે ત્યાં થયો.

ફ્લોપી
 

1960ના સમય બનેલી ફ્લોપી કોમ્પ્યુટરનું પ્રથમ પોર્ટેબલ ડિવાઈસ હતું. આજના એક્સ રે જેવું કળા રંગનું મટીરિઅલ ઉપયોગમાં લેવાતું. અને તેમાં ડેટા સ્ટોર કરવામાં આવતો પરંતુ, માર્યાદિત ક્ષમતાના લીધે તે પેન ડ્રાઈવનું સ્થાન ન લઇ શકી. આ સાથે ફ્લોપીનો ડેટા વાંચવા માટે  એક ચોક્કસ પ્લેયરની આવશ્યકતા રેહતી. ખૂબ મોટા ડેટા માટે આ ઉપકરણ નકામું બની જતું અને કોઈના ખિસ્સામાં રહે તેવી કોઈ સગવડ ન હતી. જો અંદરની મેગ્નેટિક પ્લેટમાં કોઈ અડચણ ઉભી થાય તો ડેટાને જતા કરવા પડે. આ ઉપરાંત જો અંદરના કળા રંગના ભાગમાં કોઈ કાણું પાડી દે તો ગમે તેવો મહત્વનો ડેટા ક્રેશ થયો સમજો. એક વાત આ ઉપકરણની નોંધવી પડે કે કોઈ પણ પ્રકારનો ડેટા તે પોતાની અંદર સમાવી લે. બસ તેની સાઈઝ નાની હોવી જોઈએ. એ પણ એમ.બી.માં એટલે આજનું કોઈ એક મસ્ત ગીત આ ફ્લોપીના નાખો એટલે ડ્રાઈવફૂલની એરર આવે. આજને પેનડ્રાઈવએ ફ્લોપી ડ્રાઈવનો રસ્તો કરી નાખ્યો. જી.બી.માં જગ્યા આપીને ફ્લોપીને રવાના કરી દીધી. આ સાથે કોમ્પ્યુટરની પેહલી હરતી ફરતી ડ્રાઈવની સાંજ ઢળી ગઈ.
 

ટાઈપ રાઈટર

ટાઈપ રાઈટરની શોધ 1860માં થઇ હતી અને આજની પ્રિન્ટ સમાન લખાણ લખવા અને સાચવવા તેનો ઉપયોગ થતો. સૌ પ્રથમ 1829માં વિલિયમ ઓષ્ટિને એક સાધન બનાવ્યું. જેને ટાઈપોગ્રફર નામ આપવામાં આવ્યું તેમનું આ ટાઈપ રાઈટર લંડનના સાઈન્સ મ્યુઝિયમમાં સચવાયેલું છે. આ ટાઈપ રાઈટરમાં અંગ્રેજી ભાષામાં અક્ષરો હતા.  જે સમય જતા જે તે અન્ય ભાષામાં બન્યા અને ઉપયોગમાં આવ્યા. આ એવું  સાધન હતું જેમાં સીધું જ પ્રિન્ટ થતું. એક વખત ટાઈપ થઇ ગયું એટલે ફાઈનલ(પ્રૂફ કરવા ન મળતું). સુધારા વધારા કરવા માટે બીજો કાગળ લેવો પડે. પણ કોન્પ્યુટર આવતા સુધારા વધારાને અવકાશ મળ્યો અને પ્રિન્ટને વેગ મળ્યો. આજે સોફ્ટકોપીનો યુગ છે. ત્યારે હાર્ડકોપીનો પણ એક સમય હતો. જો કે, ઘણા લોકોએ ટાઈપ રાઈટર બનાવવા કમર કસી હતી. પણ એક સફળ ટાઈપ રાઈટર 1868માં ક્રીશ્તોફર લાથમેં બનાવ્યું. 1910માં સરિયાથી ચાલતું યંત્ર શોધાયું. જે સૌથી વધુ વેચાયું અને વપરાયું. આજના કોમ્પ્યુટર કી બોર્ડની માફક તેમાં કોઈ બેકસ્પેસનું બટન ન હતું પણ શિફ્ટની સુવિધા હતી. શરૂઆતમાં આવેલા ટાઈપ રાઈટર ઈલેક્ટ્રોનિક ન હતા. જે પછીથી વીજ જોડાણવાળા બન્યા અને ત્યાર બાદ બેટરીથી ચાલતા. ટાઈપ રાઈટર પણ આવ્યા હતા કોમ્પ્યુટર આવતા. આ સાધને સમાધી લીધી

ફોનમાંથી ઈન્ફ્રારેડ

 

ઈન્ફ્રારેડ એટલે બ્લુટુથ પેહલાની ટેકનોલોજી. જેના થકી ફોનના કોઈ ડેટાને શેર કરી શકતો. પણ જો બે માંથી એક ડીવાઈસ જરા પણ હલી જાય તો ટાઈ ટાઈ ફીશ. બધો ડેટા અને કનેક્શન ફેઈલ થાય જાય. આજના ફોનમાં આવી કોઈ ટેકનોલોજી જોવા મળતી નથી. ઈન્ફ્રારેડ તો એક પ્રકારના કિરણો હતા. જેના માધ્યમ પરથી ડેટા શેર થતો. પણ આ શેરીગ માટે બે ફોનને ચોક્કસ સમય સુધી એકબીજા સાથે જોડેલા રાખવા પડતા. ઉપરાંત, તે જરા પણ હાલી ન જાય તે માટે ખાસ તકેદારી રાખવામાં આવતી. ફોનમાં આ માટે એક આખો એરિયા રાખવામાં આવતો અને તે બીજા ઈન્ફ્રારેડ ધરાવતા ફોનમાં પણ હોવો જરૂરી હતો. જો કોઈ ડેટાની સાઈઝ વધારે હોય તો બે ફોન પકડી પકડીને હાથ રહી જાય. અને સમય જાય એ તો જુદું. બ્લુટુથ આવતા આ ટેકનોલોજીને વિદાય મળી.  ઈન્ફ્રારેડની સરખામણીમાં ઘણા ઝડપથી થતા ટ્રાન્સમીશનનો સમય શરુ થયો. પણ ધીમે ધીમે બ્લુટુથ પણ તેમના અંતિમ સમય બાજુ ગતિ કરી રહ્યું છે અને વાઈ ફાઈ ટેકનોલોજી સ્થાન લઇ રહી છે. ફોનમાં જેમ જેમ ડેટા વધતા ગયા તેમ તેમ શેરીંગ માટેના માધ્યામો પણ મોટા થતા ગયા    

ટ્રેક બોલવાળા માઉસ

ડગ્લસ `એન્ગેલ્બર્તએ કોમ્પ્યુટરના માઉસની શોધ કરી આ નાનકડો ઉંદર દરેક કોમ્પ્યુટર વપરાશકર્તાના હાથમાં સમાય ગયો છે. એક સમય જો માઉસની નીચે આવેલી નાની દડી કાઢી નાખવામાં આવે એટલે માઉસ, સીમ કાર્ડ વિનાના મોંબાઈલ જેવું બની જાય. આ દડી તેમાં ફરી રાખી શકાતી એટલે તે ફરી પોતાનું કામ કરવા લાગતું. માઉસની શોધમાં  ટોમ ક્રેસ્તાનનું નામ પણ જોડાયેલું છે.  જેને સૌ પ્રથમ આ ટ્રેક બોલવાળા માઉસની શરૂઆત કરી અને અમલમાં પણ મુક્યું એ સમય હતો 1952નો ત્યાર પછીના સમયમાં આ દડી તૂટી જાય તો ઉપરનું બોડી નકામું બને. તે હેતુથી આ દડીવાળા માઉસનો સુર્યાસ્ત થતો આ સાથે જ લેઝર ધરાવતા માઉસની શરૂઆત થઇ જે આજદિન સુધી કામ આપે છે.