વસંતઃ વૈવિધ્ય, વિદ્યા અને વ્હાલની ઋતુ
સૌદર્ય સાર્વત્રિક છે. એ પછી પ્રકૃતિનું હોય કે પરમાત્માનું, બ્યુટી છે ત્યાં બગિચા જેવી ભીનાશ હૈયા અને મનને સ્પર્શે ત્યારે એક હુંફ અનુભવાય છે. સ્થાપત્યોની કલાકૃતિથી લઇને કુદરત સુધીના વિશાળ અવકાશમાં ઐશ્વર્યનું આલિંગન અબુધ માણસને પણ મંત્રમુગ્ધ કરી દે. સતત બદલતી સૃષ્ટિને સોળે કળાએ ખિલવાની મૌસમ એટલે વસંત. વ્યક્તિને જન્મદિવસ ભલે વર્ષના પ્રથમ દિવસે આવે પણ વિદ્યાની દેવીનો જન્મદિન એટલે પ્રકૃતિમાં આવતું પરિવર્તન. મહાસુદ પાંચમના દિવસે વિદ્યાદેવી મા સરસ્વતિનો હેપી બર્થ ડે. ઉનાળાનો મધ્યાહન અને શિયાળાની સવાર કરતા પણ વધુ મોહક અને મનમાં મહેફિલ જમાવી દેનારી ઋતુ. વસંત એટલે પ્રકૃતિનું વૈવિધ્ય, કુદરતનો વૈભવ, જગતના સર્જકનો સૃષ્ટિમાં રંગ પૂરવાનો પિરિયડ, ખિલી ઉઠતું સૌદર્ય. આપણે ત્યાં જૂન અને જૂલાઇ એટલે શૈક્ષણિક સત્રનો આંરભકાળ પણ જ્યારે ગુરુકુલ પ્રથા હતી તેમજ આશ્રમ અનુભવની પાઠશાળા હતી ત્યારે વસંત પંચમી એટલે રાજનંદનથી લઇને રંકવર્ગ સુધીના બાળકોનો એડમિશન ડે. જ્યાં પાંચમથી પ્રારંભ થતો. કપાળ પર તિલક કરીને નાની નાની આંગડીઓમાં પેન કે મોરપંખ પોરવીને લખવાનું શિખવવામાં આવતું. આજની ભાષામાં કહીએ તો પ્રવેશોત્સવ. પરતું, કઠણાય સાથે કહેવું પડે કે આજના વિદ્યામંદિરોમાં અક્ષરજ્ઞાન અપાય છે આત્માજ્ઞાન નહીં. લખવાનું શિખવાડવામાં આવે છે પણ શું લખવું, કેવું લખવું અને કેમ લખવું એ કોઇ નથી શિખવાડતું.
ભગવાન શ્રી કૃષ્ણએ વસંત પંચમીના દિવસે સાંદિપની શાળામાં એડમિશન લઇને એજ્યુકેશન લીધેલુ. મા સરસ્વતિની પૂજા કરેલી. મહા માસની પાંચમના દિવસે બ્રહ્માજીએ સૂકાયેલી ધરતી પર છંટકાવ કર્યો. માને પ્રાર્થના કરી કે શ્વેત જેવા ઉજળા જ્ઞાનના ઝરણાને વહેતું કરો. ત્યારથી શરૂ થઇ વસંત પંચમી. આ ઋતુમાં પ્રકૃતિને પર્ણો ફૂટે, નવા ફૂલ આવે, બ્યૂટી ઓફ નેચરના દર્શન થાય, આકાશમાં અવનવા રંગોની રંગોળી રચાય, શિયાળાનો અંતિમ તબક્કો અને અને ઉનાળાની પા પા પગલી, કેસુડો લીલાછમ પાંદડામાંથી પોતાના કલર સાથે ડોકિયું કરે, ગાર્ડનમાં વેરિએશન આવે. વસંતઋતુ એટલે રોમેન્ટિક ઋતુ, મસ્ત બહાર ખિલી હોય ત્યાં રોમેરોમ મહેકી ઉઠે. મજા પડી જાય એવી મૌસમ, તનના તરવરાટ સાથે મનની મસ્તી. જેમાં ભલભલા કંટ્રોલમાં રાખીને બેઠેલાને કંઇક કરવાનું મન થાય. કેમેરાની ક્લિકથી લઇને સૌદર્યને શબ્દમાં કંડારવા સુધી. આ એક યુનિવર્સલ પ્રોસેસ છે. માનવીમાં કામનાનું વલોણું સક્રિય થાય કારણ કે વસંતઋતુ પ્રેમની ઋતુ છે. આ જ સમયગાળામાં વેલેન્ટાઇન ડે આવે છે. નિસર્ગનો નજારો અને ફૂલની ફ્લેવર દિલમાં રોમેન્ટિક સેક્સોફોન તથા વાયોલીન વગાડે છે.
વસંતના રંગોનું વૈવિધ્ય છે જેને યંત્રવત જીવનમાંથી સમય કાઢીને, શેડ્યુઅલને સાઇડમાં મૂકીને, મોબાઇલ સાઇલન્ટ મોડ કરીને માણવું પડે. પાનખર પછીની વસંત એટલે નેચરનો નવો જન્મ. કુદરતની વાઇબ્રન્ટ સમિટ જ્યાં કોઇ એમઓયુ નથી. ઓનલી એજોન્યમેન્ટ છે. બંગાળમાં આજે પણ પાંચમપૂજા થાય છે. જે દિવસે સરસ્વતિનું પૂજન કરવામાં આવે છે. ખુચુરી અને પાઓશ (ખિચડી અને ખિર)નો પ્રસાદ ધરવામાં આવે છે. પ્રકૃતિના તત્વોમાં પીડાશ એટલે કે યલો ટોન આવે એટલે સમજવું કે વસંત આવી છે. પીળો રંગ આ મૌસમની ઓળખ છે. હોળી માનવનિર્મિત રંગોની ઋતુ છે. જ્યારે વસંત કલરની અંદર અવનવા શેડ્સની ક્રિએટિવિટી છે. એટલે જ વસંતને વસંતોત્સવ કહેવાય છે, ઉજવાય છે. જાણે ઝાડ, ફૂલ કે ડાળીઓના ઘરે ઉજાણી થઇ રહી હોય. જેમાં હવા સંગીત વગાડવા માટે ઝાડરૂપી ગીટારને બિટ કરે. કુદરતી અવાજ રણઝણે, જેના કોરસમાં કોયલનો ટહુકો, સુકાયેલા ખરી પડેલા પાંદડાઓની ખરખરાટ. આવું મ્યુઝિક તો કોઇ અતિ આધુનિક વાદ્યમાંથી પણ ન જન્મે. ઇમારતોના વનમાં અને કોંક્રિટના અવ્યવસ્થિત ગોઠવાયેલા કિચડમાં આ નજારો જોવા માટે ગુગલમાં લોકેશન શોધવું પડે. કારણ શહેરો સ્માર્ટ થતા ગયા એમ કુદરતી વસ્તુઓનો કચ્ચરઘાણ નીકળી ગયો. બસ વહેલી સવારે ચા-કોફી-દૂધના કપને હાથમાં ઝાલીને બારીમાંથી જોવા મળતો શિયાળો આ પૂરતા મર્યાદિત બન્યો છે.
પંડિતો, બ્રાહ્મણો તથા જ્યોતિષો લગ્ન, સગાઇ કે સગપણ આ વસંત પંચમીના દિવસે ગોઠવાય એવો આગ્રહ રાખે છે. ઋતુઓ લિમિટેડ ટાઇમમાં બદલાય છે પણ દિલમાં વસેલી વ્યક્તિ અને વૈવિધ્યની યાદો આખી જિંદગીને ગોલ્ડન પરિયડમાં પરિવર્તિત કરે છે. આ સિઝનમાં અનુભવ ઇન્દ્રિયોને મળે છે જ્યારે અનુભૂતિ આત્માને થાય છે. જ્યાં કોઇ લોજિક ચલાવવું ન પડે તે બ્યૂટી. જેમાં લોટાણી કરીને તરબતર થવાનું હોય. બ્યૂટીના ક્વોટેશન અને કવિતાઓની ઢંગધડા વગરની ઠોકમબાજી નહીં પણ રમણીય રૂપની રંગાયેલી આંખો. નિસર્ગનું યૌવન, તીવ્રતા તેમજ આનંદ. આજની વલ્ગારિટી અને વિશાળ વાયોલંસે નિખાલસ પ્રેમની પથારી ફેરવી નાંખી છે. વ્યહારમાં વ્હાલ અને દિમાંગમાં દાવપેચ, આશીર્વાદની અવ્યવસ્થિત ભેળસેળ અને ખોટા આવેગના જ્વાળામુખીથી બે માણસ વચ્ચે સંવેદનાઓ લાવામાં બળી ગઇ છે. ઇમોશન ડિસ્ટન્સમાં ડિવાઇડ થઇ રહ્યા છે.
આપમેળે ઉગવાનું અને આગળ વધવાનું સૂચન વસંત આપે છે. જીવનને હરિયાળુ રાખીએ તો વૈવિધ્ય આપમેળે ઉઘડશે. જ્યાં લેક્ચરની લાપસી નહીં સંવેદનાઓનું શિરામણ થશે. વેદકાલિન પર્વ ધરાવતી વંસતઋતુ ભલે મૌસમના રાજા સ્થાને હોય પણ તે રૂઆબની જગ્યાએ લવ મેસેજ આપે છે. સગવડ, સમૃધ્ધિ અને સુખ મળી રહેશે પણ સંવેદનાઓની સર્કિટને સોલિડ રાખવા માટે વસંત અનિવાર્ય છે.
આઉટ ઓફ બોક્સ
જેટલીની પોટલીમાંથી નીકળનારુ બજેટ દેશના દરેક વર્ગમાટે છપ્પનભોગ જમી શકે એવી આશા
સૌદર્ય સાર્વત્રિક છે. એ પછી પ્રકૃતિનું હોય કે પરમાત્માનું, બ્યુટી છે ત્યાં બગિચા જેવી ભીનાશ હૈયા અને મનને સ્પર્શે ત્યારે એક હુંફ અનુભવાય છે. સ્થાપત્યોની કલાકૃતિથી લઇને કુદરત સુધીના વિશાળ અવકાશમાં ઐશ્વર્યનું આલિંગન અબુધ માણસને પણ મંત્રમુગ્ધ કરી દે. સતત બદલતી સૃષ્ટિને સોળે કળાએ ખિલવાની મૌસમ એટલે વસંત. વ્યક્તિને જન્મદિવસ ભલે વર્ષના પ્રથમ દિવસે આવે પણ વિદ્યાની દેવીનો જન્મદિન એટલે પ્રકૃતિમાં આવતું પરિવર્તન. મહાસુદ પાંચમના દિવસે વિદ્યાદેવી મા સરસ્વતિનો હેપી બર્થ ડે. ઉનાળાનો મધ્યાહન અને શિયાળાની સવાર કરતા પણ વધુ મોહક અને મનમાં મહેફિલ જમાવી દેનારી ઋતુ. વસંત એટલે પ્રકૃતિનું વૈવિધ્ય, કુદરતનો વૈભવ, જગતના સર્જકનો સૃષ્ટિમાં રંગ પૂરવાનો પિરિયડ, ખિલી ઉઠતું સૌદર્ય. આપણે ત્યાં જૂન અને જૂલાઇ એટલે શૈક્ષણિક સત્રનો આંરભકાળ પણ જ્યારે ગુરુકુલ પ્રથા હતી તેમજ આશ્રમ અનુભવની પાઠશાળા હતી ત્યારે વસંત પંચમી એટલે રાજનંદનથી લઇને રંકવર્ગ સુધીના બાળકોનો એડમિશન ડે. જ્યાં પાંચમથી પ્રારંભ થતો. કપાળ પર તિલક કરીને નાની નાની આંગડીઓમાં પેન કે મોરપંખ પોરવીને લખવાનું શિખવવામાં આવતું. આજની ભાષામાં કહીએ તો પ્રવેશોત્સવ. પરતું, કઠણાય સાથે કહેવું પડે કે આજના વિદ્યામંદિરોમાં અક્ષરજ્ઞાન અપાય છે આત્માજ્ઞાન નહીં. લખવાનું શિખવાડવામાં આવે છે પણ શું લખવું, કેવું લખવું અને કેમ લખવું એ કોઇ નથી શિખવાડતું.
ભગવાન શ્રી કૃષ્ણએ વસંત પંચમીના દિવસે સાંદિપની શાળામાં એડમિશન લઇને એજ્યુકેશન લીધેલુ. મા સરસ્વતિની પૂજા કરેલી. મહા માસની પાંચમના દિવસે બ્રહ્માજીએ સૂકાયેલી ધરતી પર છંટકાવ કર્યો. માને પ્રાર્થના કરી કે શ્વેત જેવા ઉજળા જ્ઞાનના ઝરણાને વહેતું કરો. ત્યારથી શરૂ થઇ વસંત પંચમી. આ ઋતુમાં પ્રકૃતિને પર્ણો ફૂટે, નવા ફૂલ આવે, બ્યૂટી ઓફ નેચરના દર્શન થાય, આકાશમાં અવનવા રંગોની રંગોળી રચાય, શિયાળાનો અંતિમ તબક્કો અને અને ઉનાળાની પા પા પગલી, કેસુડો લીલાછમ પાંદડામાંથી પોતાના કલર સાથે ડોકિયું કરે, ગાર્ડનમાં વેરિએશન આવે. વસંતઋતુ એટલે રોમેન્ટિક ઋતુ, મસ્ત બહાર ખિલી હોય ત્યાં રોમેરોમ મહેકી ઉઠે. મજા પડી જાય એવી મૌસમ, તનના તરવરાટ સાથે મનની મસ્તી. જેમાં ભલભલા કંટ્રોલમાં રાખીને બેઠેલાને કંઇક કરવાનું મન થાય. કેમેરાની ક્લિકથી લઇને સૌદર્યને શબ્દમાં કંડારવા સુધી. આ એક યુનિવર્સલ પ્રોસેસ છે. માનવીમાં કામનાનું વલોણું સક્રિય થાય કારણ કે વસંતઋતુ પ્રેમની ઋતુ છે. આ જ સમયગાળામાં વેલેન્ટાઇન ડે આવે છે. નિસર્ગનો નજારો અને ફૂલની ફ્લેવર દિલમાં રોમેન્ટિક સેક્સોફોન તથા વાયોલીન વગાડે છે.
વસંતના રંગોનું વૈવિધ્ય છે જેને યંત્રવત જીવનમાંથી સમય કાઢીને, શેડ્યુઅલને સાઇડમાં મૂકીને, મોબાઇલ સાઇલન્ટ મોડ કરીને માણવું પડે. પાનખર પછીની વસંત એટલે નેચરનો નવો જન્મ. કુદરતની વાઇબ્રન્ટ સમિટ જ્યાં કોઇ એમઓયુ નથી. ઓનલી એજોન્યમેન્ટ છે. બંગાળમાં આજે પણ પાંચમપૂજા થાય છે. જે દિવસે સરસ્વતિનું પૂજન કરવામાં આવે છે. ખુચુરી અને પાઓશ (ખિચડી અને ખિર)નો પ્રસાદ ધરવામાં આવે છે. પ્રકૃતિના તત્વોમાં પીડાશ એટલે કે યલો ટોન આવે એટલે સમજવું કે વસંત આવી છે. પીળો રંગ આ મૌસમની ઓળખ છે. હોળી માનવનિર્મિત રંગોની ઋતુ છે. જ્યારે વસંત કલરની અંદર અવનવા શેડ્સની ક્રિએટિવિટી છે. એટલે જ વસંતને વસંતોત્સવ કહેવાય છે, ઉજવાય છે. જાણે ઝાડ, ફૂલ કે ડાળીઓના ઘરે ઉજાણી થઇ રહી હોય. જેમાં હવા સંગીત વગાડવા માટે ઝાડરૂપી ગીટારને બિટ કરે. કુદરતી અવાજ રણઝણે, જેના કોરસમાં કોયલનો ટહુકો, સુકાયેલા ખરી પડેલા પાંદડાઓની ખરખરાટ. આવું મ્યુઝિક તો કોઇ અતિ આધુનિક વાદ્યમાંથી પણ ન જન્મે. ઇમારતોના વનમાં અને કોંક્રિટના અવ્યવસ્થિત ગોઠવાયેલા કિચડમાં આ નજારો જોવા માટે ગુગલમાં લોકેશન શોધવું પડે. કારણ શહેરો સ્માર્ટ થતા ગયા એમ કુદરતી વસ્તુઓનો કચ્ચરઘાણ નીકળી ગયો. બસ વહેલી સવારે ચા-કોફી-દૂધના કપને હાથમાં ઝાલીને બારીમાંથી જોવા મળતો શિયાળો આ પૂરતા મર્યાદિત બન્યો છે.
પંડિતો, બ્રાહ્મણો તથા જ્યોતિષો લગ્ન, સગાઇ કે સગપણ આ વસંત પંચમીના દિવસે ગોઠવાય એવો આગ્રહ રાખે છે. ઋતુઓ લિમિટેડ ટાઇમમાં બદલાય છે પણ દિલમાં વસેલી વ્યક્તિ અને વૈવિધ્યની યાદો આખી જિંદગીને ગોલ્ડન પરિયડમાં પરિવર્તિત કરે છે. આ સિઝનમાં અનુભવ ઇન્દ્રિયોને મળે છે જ્યારે અનુભૂતિ આત્માને થાય છે. જ્યાં કોઇ લોજિક ચલાવવું ન પડે તે બ્યૂટી. જેમાં લોટાણી કરીને તરબતર થવાનું હોય. બ્યૂટીના ક્વોટેશન અને કવિતાઓની ઢંગધડા વગરની ઠોકમબાજી નહીં પણ રમણીય રૂપની રંગાયેલી આંખો. નિસર્ગનું યૌવન, તીવ્રતા તેમજ આનંદ. આજની વલ્ગારિટી અને વિશાળ વાયોલંસે નિખાલસ પ્રેમની પથારી ફેરવી નાંખી છે. વ્યહારમાં વ્હાલ અને દિમાંગમાં દાવપેચ, આશીર્વાદની અવ્યવસ્થિત ભેળસેળ અને ખોટા આવેગના જ્વાળામુખીથી બે માણસ વચ્ચે સંવેદનાઓ લાવામાં બળી ગઇ છે. ઇમોશન ડિસ્ટન્સમાં ડિવાઇડ થઇ રહ્યા છે.
આપમેળે ઉગવાનું અને આગળ વધવાનું સૂચન વસંત આપે છે. જીવનને હરિયાળુ રાખીએ તો વૈવિધ્ય આપમેળે ઉઘડશે. જ્યાં લેક્ચરની લાપસી નહીં સંવેદનાઓનું શિરામણ થશે. વેદકાલિન પર્વ ધરાવતી વંસતઋતુ ભલે મૌસમના રાજા સ્થાને હોય પણ તે રૂઆબની જગ્યાએ લવ મેસેજ આપે છે. સગવડ, સમૃધ્ધિ અને સુખ મળી રહેશે પણ સંવેદનાઓની સર્કિટને સોલિડ રાખવા માટે વસંત અનિવાર્ય છે.
આઉટ ઓફ બોક્સ
જેટલીની પોટલીમાંથી નીકળનારુ બજેટ દેશના દરેક વર્ગમાટે છપ્પનભોગ જમી શકે એવી આશા
